acuèlh articles musica memòria votzes eveniments noveltats

Es una constanta dins lo moviment occitanista que quora se parla del fait occitan se'n parla mai que mai coma d'una fait «cultural». S'agís de «salvar», de «promòure», «la lenga e la cultura occitana», e aquel acte pareis totalament bon e natural : promòure una cultura, que i auriá de mal a n-aquò ? Tota persona tant siá pauc civilizada deuriá sosténer aquel projècte, que «la cultura» , quna que siaga es totjorn un instrument d'educacion, de civilisacion.

Pasmens s'entrevaràn sovent de politica, de «politica culturala» mai precisament, van «interpelar los elegits» o pels mai determinats «lutar» per que la «cultura occitana» siaga reconeguda e aja sa plaça dins la societat. La luta per la «cultura occitana» es eminentament «de gaucha». S'agís de defendre de valors progressistas talas «la diversitat», «l'educacion», etc.

Es caquelà una question qu'es estada en debat dins lo moviment occitanista, e se a l'ora d'ara sembla que la via "culturalista" siaga venguda egemonica¹, a agut sa plaça de polemica dins los ans 50 amb l'afrontament teoric entre Felix Castan e Robèrt Lafònt. Lo castanisme, reivindica una accion occitanista unencament culturala : la politica e l'economia an res de veire amb Occitània e son d'afars franceses. Lo lafonisme al contrari analisa la situacion occitana coma una situacion d'alienacion, e pas solament dins lo domèni cultural mas tanben dins los domènis economics e politics (se popularizarà puèi lo concèpte de "colonialisme del dedins").

Prendrai pas plaça aicí aquel debat, que consideri qu'aquelas doas vias, ni per se plaçar a d'endreits estrategics disparièrs, basan sos analisis suls meteisses concèptes de "cultura", "politica" e "economia" d'un biais positiu, acritic e naturalizaire.

Pensi puslèu qu'aquelis concèptes (e me concentrarai çò mai per aqueste article sus lo de "cultura") fan partida del meteis paradigma modèrna capitalista-coloniala, e que los emplegar, puslèu que de nos ajudar a ne sortir, afortís nòstra situacion d'alienacion.

Prepausi donc un biais novèl de sasir la nocion de "cultura", jos un angle critic, negatiu, e que dubrisca la pòrta a de tacticas novèlas.

L'emplec per l'occitanisme del tèrme de "cultura" es la meteissa que pel militantisme exagonal : se basa sus son utilisacion pel "sens comun" qu'es quicòm de pro fosc e que pòt èstre emplegat de mantun biais sovent entremesclats e contradictòris.

S'Òm ensaja de dessenhar los contorns dels principals emplecs, un dels mai corrents se fa dins un sens larg, abstrait, istorico-tradicional que pòt recampar las diferentas "formas de vida" o "us e costumas" de tal pòble. Aquela definicion pòt èstre utilizada per parlar de tala "cultura" exotica o premodèrna (ex: "la cultura maià ") tanplan coma per designar las abituds de tal pòble europenc ("es cultural far prangièira en Espanha") vist coma quicòm de fixe dins lo temps.

Un autre sens, mai quotidian, practic e cambiant, se basa sul "monde de la cultura" tal coma se presenta a nautris dins la societat actuala, valent a dire l'industria culturala, las arts o tot çò que se consoma o se practica de cinèma, de literatura, d'espòrt, de musica, etc, çò mai sovent en defòra del trabalh ... (ex: "lo foot es una cultura populara".

Lo discors occitanista sus "la cultura" emplega simultanament e dins una confusion constanta aquelas doas visions, fondudas dins un sol mòt acritic e que naturaliza la causa. E d'aquela confusion seguís tanben una confusion dins lo militantisme e una flaquesa d'aqueste.

Aquela confusion empacha pas pasmens que i aja un vertadièr "concèpte" objectiu a l'òbra, que ni per èstre amagat, non-teorizat, regenta de son biais las activitats umanas. En expausant aquel processús indispensable per aicesta societat, l'escriurai "Cultura" amb una "C" majuscula.

Cal comprene la modernitat capitalista-coloniala dins lo sens de la pèrdia de l'unitat del monde, e de l'afirmacion d'una realitat fragmentada en categorias abstraitas, que se materializan çaquelà dins la realitat. La Cultura dins nòstra societat modèrna se pòt donc referir a las tradicions, las arts, l'espòrt ... Dins lo cas de la cultura occitana, la lenga i ten una plaça importanta.

En fait, son tant de causas concrètas e plan disparièras : cosinar una tapenada, parlar o escriure en òc, jogar a las ajustas o far las fèstas de Baiona, escotar de musica o agachar de cinèma del país ... que s'atròban amolonadas jos un sol concèpte abstrait. E la definicion d'aquel concèpte se fa rapòrt al demai, valent a dire lo demai de las causas constituantas de l'activitat umana, que son principalament l'Economia e la Politica. Que i a de commun entre un salcissòt de Carcin e Massilia Sound System ? Per faire gròs, se consumisson en defòra del trabalh e an pas lor plaça a l'assemblada nacionala. Son de causas culturalas, que despassan pas aqueste cadre.

Que siaga donc per se divertir o s'instruire, cultura patrimoniala o viventa, borgesa o populara, mercanda o liura, de massa o alternativa, ... es una categoria a despart que se coneis entre las autras.

Aquí donc la definicion que fau se sarra mai del segond emplec pel sens comun mencionat çai-naut, precisat pr'aquò son ròtle fonccional e sistemica. La Cultura, aital pausada coma naturala e bòna, jòga son ròtle de naturalizacion e de complementaritat rapòrt a la autras esfèras coma l'Economia, la Politica, etc, e participa donc del bon fonccionament de la societat modèrna alienaira.

Aital vista d'aqueste caire, la definicion prumièra mai englobanta del sens comun fa pas pus gaire de sens pr'amor que se referís a una activitat globala, unitària, trans-istorica, qu'existís tot simplament pas dins lo monde d’uèi. Se i a pas de diferéncias entre "la cultura" e lo rèsta, lo concèpte es nul, son utilisacion manten pasmens l'illusion de la Cultura coma fait etèrne, independent de las estructuras socialas.

Pausar la Cultura coma part integranta del paradigma capitalista modèrn vòl dire qu'a pas totjorn existit, qu'es estada impausada a un moment istoric particular, e aicí en Occitània lo monde capitalista coma l'avèm ara es estat impausat per la borgesiá parisenca². Dins lo sens de l'escrachament d'una civilisacion per una autra nos pareis coerent de parlar de colonialisme³.

En fait, abans l'impausicion de la modernitat entre los sègles XVI e XIXen pel capitalisme del Centre-Nòrd de França, la Cultura coma esfèra desseparada rapòrt als autres espaci-temps de la vida existissiá tot simplament pas. La vida se viviá, e cada espaci-temps particular èra ligat als autres dins una mena d'unitat.

Se prenèm l'exemple de la cançon de Joan Petit, mai qu'una simpla "cançon tradicionala" (amai conserve tanben encara uèi de fonccions interessantas de memòria e d'identitat), èra associada dins la practica a tantes aspèctes de las vidas de los que la cantavan. Un ritual li èra associat : los adultes aprenián la cançon als dròlles, que devián tocar la tèrra amb las partidas del còrs mencionadas. D'efièit la cançon ditz "Joan Petit que dança, per (o "amb") lo rei de França [...]; amb lo pè, pè, pè, amb la camba, camba, camba, etc", rapòrt al menaire d'una armada de revoltats que se disián "Crocants" qu'assetjavan Vilafranca de Roergue en 1643, puèi que foguèt pres e passat sus la ròda (d'aquí las referéncias a la dança e a las partidas del còrs). Podèm pensar qu'emplegar la dança e ne far un jòc "esportiu" balhava als participants de fòrça mentala e fisica cap a un poder que se voliá invencible mas qu'èra aital mes en ridicul. Transmesa "clandestinament" via una cançon pels dròlles, èra de segur un biais de transmission entre generacions, emai de reconeissença e d'indentitat entre un pòble occitan dominat.

Per parlar de la lenga, luènh d'èsser vista coma un simple "patrimòni"⁴ contemplatiu o una "causida personala" demèst tantas autras, fasiá part dins lo monde pre-modèrn de la vida vidanta tota, que siaguèsse per parlar a las bèstias, decidir de las causas del vilatge o far l'amor. Vesèm aquí tanben qu'aquò es de mal categorisar dins un concèpte restrenh.

Es donc solament a partir d'un moment plan recent que se comença de parlar de «cultura» : quora lo trabalh coma activitat absurda de valorizacion infinida de valor mercanda, pren una plaça tant importanta dins la vida de las gens, jos la forma d'una copadura neta dins lo temps quotidian e de la pèrdia de sens espiritual de l'accion umana. Aquela copadura indusís una reorganizacion totala de la societat per categorias desseparadas, cadunas vuejadas de tot sens total. Es aquí la mòrt prumièra de la civilisacion occitana : estrocelada, tot partís en brigalhs que s'atròban vuèges de sens. Çò que demorarà d'"occitan" serà relegat a un domèni "cultural", contemplatiu e estetic, sens incidéncias màgers sul demai de la societat. Tròces de solitud dins un monde sens tòca.

Pasmens, aquel processús de desintegracion/integracion es de mal complir e demòra inacabat. Aquelis tròces de civilisacion macats e escampilhats an gardat un potencial subversiu : lo de voler reprene vida, es a dire, sortir de sa prison en reprenent son sens prigond, son sens total.

Pendent longtemps aquelis tròces son demorats underground, contrarotlats pels pòbles, fòra del poder dels patrons e dels Estats, çò que lor valiá d'èstre persecutats per aquelis darrièrs que ne comprenián la dangerositat. Anequelir aquelis rèstas de civilisacion exteriora es estat e demòra lo combat de la borgesiá.

La borgesiá parisenca, prumièira d'emplegar lo concèpte de "cultura" amb son significant de superioritat que fonda tant coma legitimiza la civilisacion que pòrta, serà ben obligada a un moment donat de ne difusir de tròçes "vulgarizats" al "pòble" per tal de lo "civilizar" el tanben : s'agís de li far penetrar l'amor d'aiceste monde e son biais de pensar, e per aquò far l'escòla ne serà prumièr l'aisina privilegiada. Caldrà caquelà gardar una mena de distància, qu'una democratizacion tròp granda de la cultura borgesa riscariá de far pèrdre sos privilègis a n-aquela classa que vòl gardar son egemonia.

L'aparicion de la "cultura de massa" al mitan del sègle XXen amb lo creis d'un sector bèl de l'industria que li es unencament dedicat resòlv aquela contradiccion : la Cultura dins sa fòrma separada eiritada de la borgesiá se difusís largament en prenent pr'aquò un contengut adaptat especialament a "las massas". Es aquí amb lo desvolopament de l'industria culturala que lo mòde de vida culturalista conquerís la màger part de la societat e que ne ven talament normal qu’es ara de mal imaginar un paradigma autre.

La gaucha va çaquelà voler aprofeitar de la democratizacion de la cultura per ne'n faire una aisina al servici de la liberacion del "pòble". Que la cultura siaga ara a la portada de totis, aquò's vist coma un "progrés" e va donc caler s'apiejar sus aquel estat de fait per butar cap a una "cultura populara", "proletariana", amai "revolucionària", etc. Van alara recuperar las diferentas fòrmas de resisténcia fòra dels domènis economics o politics per lor reclamar un estatut positiu de "cultura", vesent pas per aquí que s'agís d'un biais de s'auto-legitimar als uèlhs d'un sistèma que pretendan combatre en tornar prene sos pròpris concèptes. Lo militantisme cultural va fin finala aver coma efièit de desamorçar lo potencial subversiu de las fòrmas de vida antagonistas al sistèma capitalista.

Prengam l'exemple de la "counter-culture" ("contra-cultura") als USA dins lo moviment de contestacion globala dels ans 1970. La societat qu'èra a mand d'espetar, inventava de nòvas fòrmas de vida de biaises multiples : musica nòva, auto-organisacion comunitària, experiments mistics o sexuals, etc. Lo concèpte de "counter-culture", al luòc de federar totas aquelas practicas cap a l'orizont total que demandavan, las a redusidas a un concèpte pre-existent, consubstancial a la societat que combatián, e en las plaçant sus aquel terrenc, a favorizat indirectament sa recuperacion per l'industria culturala, qu'o a tot cambiat en "mòda" mercandejada, contemplativa e inofensiva.

Ara per tornar a çò que nos concernís, en Occitània, la culturalizacion de la societat se fa mai que mai pel la via de la cultura francesa, tornem o dire, importada cap a nautris pel colonialisme parisenc. La "cultura occitana" demòra dins una situacion de jos-desvolopament rapòrt a n-ela : se d'unis aspèctes an capitat de s'integrar a un cèrt mercat local-cultural o dins lo biais d'un folclorisme toristic, tot aquò demòra precari e fòrça pans demòran inexpleitats. E es dins aquel vuèg que ven s'empeutar lo militantisme occitanista.

Seguissent la via mostrada per la cultura francesa, van tot far per reivindicar en miralh l'estatut de "cultura", amb los metòdes classics que coneissèm : demandar mai d'argent per las institucions culturalas, militar per una melhora "representacion" de l'occitan dins las institucions de la vida vidanta, etc, amb coma tòca finala d'afirmar un estatut de "cultura occitana" qu'agèsse una plaça equitabla al senh de la quita "cultura francesa", reconeguda coma legitima. Aquela neutralizacion, la vesèm plan dins l'emplec qu'an los occitanistas de lor "cultura" : la vòlon coma una simpla "riquesa regionala", fasent part de la "diversitat de las culturas de França", negant completament lo conflicte civilisacional qu'es a l'òbra. França e lo sistèma capitalista-colonial que carreja jamai es pas questionat coma un sistèma que nos escana mas puslèu coma un estat de fait indiscutible, amb d'institucions consideradas coma d'aisinas neutras que podriam tanplan emplegar a nòstre profièit.

E aquò dona çò que dona : d'escòlas bilingüas amb la sola tòca "d'ensenhar la lenga" sens se chautar de son espandiment dins la societat tota, una fixacion quasi patologica sus la senhaletica rotièra (noms de vilatges/carrièras bilingües) o un embarrament dins las danças e cants tradicionals que bolègan gaire son monde ... Lo «tradicionalisme» que marca d’alhors l’occitanisme d’uèi es revelator de son replec culturalista : sens un contacte prigond amb los moviments divèrses que marquan la societat d’ara, la «cultura» es incapabla de se renovelar e de se dubrir al monde. Un neo-conservatisme saussa felibrenca, virat unencament cap a la «preservacion» (o direm-nos «mantenéncia» ?) de la "cultura d’òc" es una actitud qu’amenaça seriosament lo movement.

Un autre camin pr'aquò seriá de bon de sègre que lo de l'integracion e de l'assimilacion.

Se la "cultura" occitana pena a venir Cultura, benlèu qu'es tanplan un fait positiu que ne podriam aprofeitar. Lutar contra la culturalizacion del monde occitan, aquí lo dit de la luta. Lutar per li balhar son potencial total de civilisacion. Se le monde occitan deu pas venir Cultura, s'afortirà dins l'anticultura. Aqueste concèpte compren pr'aquò lo de "cultura", pr'amor que amai jos-desvolopat o fòrabandit de la cultura oficiala, lo monde occitan es de fait embarrat dins un espaci-temps separat qu'aparten objectivament al "cultural". Partissèm d'aquí, que cal ben partir d'endacòm. Aquela situacion actuala balha donc doas possibilitats : siá sègre la de l'integracion, se desenvolopar en cultura qu'auriá sa plaça dins aiceste monde, siá la de la desintegracion d'aicesta societat en fargant de practicas radicalas e poderosas que donarián plaça a quicòm mai. Retrobar lo sens dels brigalhs de la civilisacion perduda, tornar bastir una societat novèla dins una amira unitària. Aital las practicas "culturalas", "artisticas" o la de la lenga, al luòc d'existir sonque per elas, devon retrobar un sens que las despasse, sens que demòra pr'aquò de fargar a partir de çò qu'avèm, que la civilisacion antica que las portava es mòrta e se pòt pas reviscolar.

L'anticultura es donc un concèpte estrategic, fargat per morir, qu'aquela reunificacion del monde a la quala buta lo rendrà logicament inutil.

Per sortir un pauc dels concèptes e rendre la causa benlèu mai clara, pensam aquí que lo movement de la "Nòva Cançon Occitana" agèt quicòm de pro "anticultural". Son de monde que redescubrisson la lenga occitana (e dins una mendra mesura la musica tradicionala) e amb ela, la realitat d'"un país que crèba". La lenga, la musica, luènh d'èsser portadas coma de simplas "riquesas culturalas" de mai a apondre al catalògue nacional se desenvolopan tre la debuta coma anóncia e practica d'un monde novèl, de cara al monde nacional-capitalista identificat coma enemic a abatre. Anóncia coma critica e crida a fargar lo monde nòu. Practica dins sa creacion d'una musica emancipada e novèla, qu'èra pas sonque une represa de çò dejà existent mas quicòm de nòu, e dins sa quita organisacion en cooperativa autogerida fòra dels circuits comercials exagonals, que permet una diffusion que se fa coma un peis dins l'aiga per los pans de la societat occitana en luta. D'alhors, la Nòva Cançon se morís a l'encòp que las lutas socialas de l'epòca, signe que las doas causas èran indissociablas.

E ara ? La societat càmbia. Los moviments que se vòdon a la destruccion de la societat d’alienacion e a la construccion del monde novèl creisson de mai en mai. Es a nautris, se volèm pas crebar, se refusam la fossilisacion culturalista, se volèm far viure Occitània, de mancar pas lo tren.


L'anticultura, es quora mangi aquel fromatge a la cima d'un mont, qu'ai crompat a l'oelhièr. Lo sentissi tant present que remet en causa l'ensemble de la societat, consí es organizada, son mercat calculatiu, son temps abocinat, son espaci aplanit, que fa l'existéncia d'un tal fromatge sinon rare, subvertiu. Es quora parli aquela lenga qu'es tant bèla e que me fa viure lo monde d'un biais tant disparièr que lo vòli tot cambiar.

Camin Romieu, genièr de 2025



¹ çò qu'es tanben de religar amb l'institucionalizacion del movement dempuèi la victòria de la gaucha en 1981
² sens voler dire pr'aquò qu'i agèsse pas un pre-capitalisme occitan, aqueste s'es simplament fait despassar per lo que coneissèm uèi
³ amai i aja de diferéncias practicas mai que bèlas amb lo colonialisme que se practica fòra-exagòna, l'impausicion del paradigma capitalista-culturalista es presenta dins totis los païsses colonizats.
⁴ i a res de mièlhs per tuar una lenga que de la considerar coma "patrimoniala" coma o fa la constitucion (art75-1 "les langues régionales appartiennent au patrimoine de la France")