acuèlh musica memòria autras eveniments

La batalha del Garric de Sant-Sarnin

     Aquel tèxte es extrait del libre La sang de Tolosa de Maurici Magre publicat en 1931 e revirat en Occitan per Sèrgi Viaule en 2014 (cèrqui l'original en Francés per aqueste extrait, se l'avètz mandatz-me un email).
Aquò se debana a la debuta tota del sègle XIII. Lo narratiu, Dalmàs, jove tolosan religiós mas tròp rebèl per la glèisa, viu un aventureta amb una sarrazina. Apren d'ela que lo garric vièlh que costeja la basilica Sant-Sarnin es a mand d'èsser arrancat per las autoritats religiosas. Una amauta espontanèa esclata per aparar aquel garric que los tolosans li vòdan un amor e una importancia simbolica fòrta.
Es aquela istòria un fait vivent o una invention de l'autor ? Meritariá d'èsser estudiat.
Mas aquò testimònia de tot biais l'estat d'èime de l'epòca : la preséncia fòrta d'un cèrt "paganisme" refractari a la glèisa e saique mai respectuós del monde del viu.

     Alara que Ceselha, espandida còsta ieu, parlava de causas e autras, un nom me faguèt quilhar l'aurelha. Era lo del Genovés qu'aviá adobat aquel ostal per ela. S'èra arrengat per que sa bastison foguèsse dins l'estil arabe en esperant que la femna si agradèsse e ne sortiguèsse pas pus. S'apelava Folca. Ara jà, Folca èra lo nom del novèl evesque de Tolosa, que lo papa veniá de ne ratificar l'escandalosa eleccion.
     Èra conegut en Provença e en Lengadòc per sa talent immoderada de femnas e tanben per las marridas poësias que, per elas escriviá. Aviá pas jamai agut que de decepcions amorosas a causa de la seu laidor e tanben de sas manièras grossièras. Aprèp plan temps d'una vida de festejaire inveterat èra dintrat dins la carrièra eclesiastica coma s'èra la ont se podiá enriquir lo mai, e mai lèu. Li èra vengut un desaïci amar e actiu per las femnas e las dròllas que s'èran refusadas a n'el. Èra un dels rares òmes capable de far lo mal d'un biais complètament desinteressat.
     « Evesque, aquò's plan d'aquel títol que s'enorgulhís de longa » diguèt Ceselha en fasent sautar sas espatlas. Agèri pas léser de soscar als dangièrs que podiái encórrer. Pasmens, mon front se deguèt enfosquir al nom de Folca, que per me rassegurar Ceselha tornèt prene « Vendrà pas de la jornada. Presidís una messa a Sant-Sarnin. D'efièch., es uèi que se deu tombar l'arbre famós que costeja la basilica. »
     Aviá pas acabat que d'una lançada èri ja drech. L'aviái agafada per son còl linge e ja la brandissiái.
     « Ne siás solida? L'arbre de Sant-Sarnin?»
     Respondèt que n'èra segura e qu'a l'ora d'ara la causa deviá èsser acabada. Ajustèt que los Tolosans devián èsser desprovesits d'èime per balhar d'importància a la vida e a la mòrt d'un arbre.
    Èra un drama que durava desempuèi una annada. Un garric millenar, recaptador de centenats e de centenats d'aucèls, se quilhava davant la grand pòrta de Sant-Sarnin. De sas brancas, l'engorgava en partida e la banhava de son ombra. Era plan pus vièlh que la glèisa e quitament pus antic que la vila. Aviá vist passar los Romans los Visigòts e los Sarrasins. Los cantorals se planhián qu'a la prima, al moment de vèspras, s'ausissiá pas mai lors cantics a causa del bresilhadís dels passerats e de las irondas. Se disiá qu'un rossinhòl i veniá cantar pas que per la nuèit de Sant-joan. L'anma de Tolosa viviá dins la prigondor de sas rasigas e las alas de sos aucèls.
    Ara jà, lo prior de Sant-sarnin, un vielhon reguèrgue e jaune de patir d'una malautiá de fetge, aviá resolgut de tombar lo garric. N'aviá lo drech que l'arbre se dreiçava sus la proprietat del convent. Los cònsols s'i èran opausats. Lo comte Raimond aviá dich que se'n lavava las mans. La vila se n'èra remesa a la justícia del novèl evesque que l'eleccion se deviá debanar lèu. Sus aquestas entrefachas, l'amor del pòble per son arbre aviá pas fach que créisser.
     Ressentissiái vivament aquel amor. Agantant sempre Cesilha pel naut de la seu tunica lamada, li faguèri dire çò que mai ne sabiá. Folca aviá balhat d'òrdres per que lo garric foguèsse desquilhat abans la nuèit. Li aviá dich la velha que los Tolosans èran pas mai crestians qu'ela, pr'aquò sarrasina. Comptava de los rebaissar a prepaus del culte pagan que rendián a n'aquel garric.
     La tunica de Ceselha s'èra esquiçada entre mas mans e son pitre nud s'ofrissiá coma una flor viventa subrondant d'un vas sacrat. Coma tiravi cap a la pòrta, me balhèt l'òrdre imperiós de sortir pas. Ne tenguèri pas compte e esbocèri de la man un gèst d'adissiatz.
     D'aviat, tirèt d'un escrinh un ponhalet e me seguiguèt dins lo jardin en ensajant de m'enastar. Sa tunica èra complètament fenduda e se l'arranquèt. Quilhada entre dos tuèisses, coma entre dos gardians escurs, semblava a una estatua d'aur amb d'uèlhs de violeta. Me cridava d'insoléncias dins una lenga inconeguda e coma, emmaliciada, se ronçava sus ieu, foguèri obligat de li tòrcer lo punhet. Tombèt sus la sabla, Eumerida de bronze vencida, banhada dins sos pelses esborrissats. En me revirant, la vegèri que me lançava una punhada de sabla e de fulhons de ròsa. Defòra, me metèri a córrer cap a Sant-Sarnin. Me sentissiái leugièr e plen de vam.
     I aviá de monde sul sulhet dels ostals. D'autres corrián en s'interpellant. Un òme gròs cridava a la seu femna de li venir laçar lo Cinturon. Un esponton qu'èra estat getat d'una fenèstra manquèt me tombar sul cap. Carrièra Sant-Roma, me mesclavi a un grope qu'anava dins la meteissa direccion que ieu. Ausissiái las novelas que s'escambiavan.
     Los capítols venián d'encontrar lo comte Raimond. Aprèp èsser demorat de temps silenciós en lor preséncia, aviá getat una pèça de moneda en l'aire e, disent que se tornava tombar sus cara, empachariá l'evesque de far ablacar lo garric. Ja que la pèça retombèt sus crotz, sa cara s'èra esclairada e diguèt qu'i podiá pas res mai. Arnaut Bernat voliá que se mandèsse la milícia de la vila per aparar lo garric, mas los autres capítols avián páur.
     A l'entorn de Sant-Sarnin los soldats barravan las carrièras. Dins la molonada cridavi que caliá avançar malgrat los soldats. Me mainèri que ma votz aviá una resonància inacostumada, retronissiá, portava luènh. Lo monde que m'enrodavan m'agachèron amb suspresa e admiracion. Quand expliquèri que lo pòble tolosan non podiá acceptar d'èsser contengut per qualques òmes d'armas, mos dires traversèron la plaça e foguèron ausits dins la vila tota.
     Una èrsa umana me soslevèt e me portèt al premièr reng. Me retrobèri cap e tufa amb lo sergent d'arma que mas mans ne percebèron lo freg de la seu coirassa. Era pariu al freg de las sèrps.
     Alavetz, coma la multiplicacion de la portada de ma votz, i agèt una multiplicacion inesperada de ma fòrça. Rebutavi l'òme coirassat davant ieu amb una tala potença qu'una clamor gaujosa retroniguèt de totes los costats. La multitud, imitant mon exemple, se ronçèt sus la plaça.
     Èra just al moment precís ont los primièrs còps de pigassa tustavan la camba de l'arbre antic. Coma l'evesque aviá pensat a impausar lo silenci a la vila en celebrant una messa solemna, los cants e las orguenas ressondissián al meteis temps.
     Per tombar l'arbre s'èra requerit lo borrèl e sas ajudas. Vegèri lors execrablas caras s'emplenar de terror. Los monges de Sant-Sarnin que se tenián sus doas rengadas, s'esparpalhèron coma de fuèlhas butadas per l'autan.
     Lo rambalh èra indescriptible. Los soldats, partits en desbranda, s'èran tornats formar en pichonas escoadas. Coma podián, se paravan de las pèiras amb lors boclièrs. De cavalièrs corrián d'aicí e d'ailà, tustant a l'azard e daissant darrèr eles coma una tirassada de gemècs.
     Planes jovents coratjoses m'avián reconegut e s'èran acampats a mon entorn. Los ausissiái cridar: « Dalmàs, aquò's Dalmàs! » A l'entorn de l'arbre aviam nosat una cadena umana e cadun de nautres juràvem de morir puslèu que de recuolar.
     Mas vaquí qu'entre l'espital Sant-Raimond e lo convent, apareguèt una tropelada de cavalièrs, tan compacta coma una muralha d'acièr. Los cavalièrs, del margue de lor lança tustavan a dià e a raòu. Avançavan coma se dalhavan lo blat. Una autra paret de fèrre veniá de la carrièra del Taure e anava desembocar sus la plaça. Lo capítol Arnaut Gilabèrt, pus pallifèc que la faciada de son palais emblanquida de cauç, los braces escartairats, tal un Crist pançard, nos suplicava d'abandonar la defensa del garric. Sus ma drecha, vesiái los perpunts roges dels borgeses darrèr l'argent de las coirassas.
     Comprenguèri que l'arbre èra condemnat. Adès, amb aquela votz que Dieu veniá de me balhar, cridèri:
     « Puslèu que lo daissar al borrèl, metam-i lo fuòc!»
     Aviái pas res premeditat, pasmens, qualques segondas pus tard, òm m'aviá porgit dins las mans un brandon de palha alucat. Ausissiái quilar:
     «Òc-ben, botem-i lo fuòc! Cremem l'arbre! »
     Lo garric aviá de cavitats prigondas dins sa camba. Èran plenas de brisadisses vegetals venguts alucadisses per una longa secada. A pena l'entòrcha tombada dins un d'aqueles traucs, qu'una nauta flaira s'enairèt en petejant. Lo fuòc pugèt lèu fins a las brancas mòrtas mai nautas. Una bèla flairada tremolèt sus la plaça, faguèt beluguejar las armaduras e terrorizèt las caras beatas demoradas a las fenèstras.
     Probable que dins la glèisa, los veirals incendiats deguèron espandir una subta lutz de catastròfa. Èrem al moment de l'elevacion. Siá per esconjurar lo sòrt, siá per satisfar son gost teatral d'ancian trobador, l'evesque Folca faguèt arrestar la celebracion de la messa. Traversèt la nau, e, drech jol portal de la glèisa, plen d'orguèlh dins sos vestits sacerdotals, porgiguèt l'ostia al pòble.
     Amb un immens batament d'alas, los dètz mila aucèls que demoravan dins lo fulhatge del garric s'envolèron amassa tala una nivol que lo fuòc tintava de porpra. E mentre que l'arbre s'abrandava, que los aucèls s'enairavan e que l'evesque marrit enauçava lo còs del Crist, vegèri totes los uèlhs se fixar endacòm mai, dins l'espaci.
     Ieu tanben levèri lo cap. Al pus naut del cloquièr, un ome abraçava l'agulha. Sos pès repausavan pas sus res. Semblava téner drech dins lo voide, amb una crotz sul cap. I agèt un espés e unic sospir d'ànsia demest los badaires. Lo braç de l'òme se levèt, desrabèt la crotz e la lançèt dins lo voide. Cadun, pendent una fraccion de segonda, poguèt véser que l'òme fasiá un movement per pujar pus naut, s'envolar cap al cel. Cabuçet en rebombissent sus las diferentas estanças de la torre e s'anèt esclafar prèp d'una pòrta laterala, sus la pèira d'un tombèl.
      Un cridal d'orror s'enseguiguèt. E coma m'enanavi. passèri al ras de l'òme. La clòsca s'i èra dubèrta, mas sa cara èra reconeissabla. I aviá una lusor d'extasi al fons de sos uèlhs. I creguèri véser lo rebat d'aquesta basilica fautauma e somiada, dels ciris atudats, de las orguenas silenciosas, que la velha me n'aviá contada l'esplendor e que cap a n'ela se n'èra anat.